Illusie van transparantie

Waarom stagiairs geen gedachten kunnen lezen (en jij ook niet)

Je kent het vast.
Je zit tegenover je stagiair, legt iets enthousiast uit, glimlacht alsof het vanzelf spreekt, en denkt: “Dat snapt ze wel.”
Zij knikt beleefd, schrijft iets op, en vertrekt met de blik van iemand die net een sudoku in het Sanskriet heeft gekregen.

Welkom bij de illusie van transparantie; het psychologische misverstand waarbij we denken dat onze bedoelingen glashelder zijn, terwijl de ander in een mist van aannames ronddoolt.
Een soort menselijke versie van een Teams-call met haperende wifi.

Individuele effecten: de cappuccino zonder schuim

Voor stagiairs voelt het als cappuccino zonder schuim: dus teleurstellend en een beetje als waterige ellende
Ze willen het goed doen, maar durven geen vragen te stellen uit angst ‘dom’ te lijken.
Ze leveren werk in met klotsende oksels en een glimlach die schreeuwt: “Ik hoop dat dit is wat je bedoelde.”

Begeleiders hebben op hun beurt dezelfde kwaal: Ze denken dat ze het duidelijk hebben uitgelegd totdat het Excel-bestand eruitziet alsof iemand Minesweeper heeft gespeeld met formules. Dan volgt het klassieke zinnetje: “Hé, dat had ik dus niet zo bedoeld.”

Spoiler: nee, niemand bedoelde het zo. Maar zo begrepen ze het wel.

Systemische effecten: de stagiair als toerist in je bedrijf

Bedrijven doen vrolijk mee aan dit misverstand.
Ze denken dat hun ‘way of working’ vanzelf spreekt; tot stagiairs massaal verdwalen in ongeschreven regels en interne inside jokes. Ze gaan op bergwandeling op sandalen zonder eten of kaart. Veel loopwerk, nul richting en als het weer omslaat moet je met de helikopter in actie komen.

Jjij denkt dat ze snapt wat “proactief meedenken” betekent.
Zij denkt dat ze de printer mag verplaatsen.

Waarom gebeurt het?

Omdat we allemaal denken dat we briljant duidelijk zijn.
We horen onszelf praten, zien onze gezichtsuitdrukking, en denken: “Dat kan toch niet missen.”
Nou, wel dus.

Psychologen Thomas Gilovich, Kenneth Savitsky en Victoria Medvec ontdekten eind vorige eeuw dat we structureel overschatten hoe goed anderen ons begrijpen.
Ze noemden het de Illusion of Transparency, vrij vertaald: de denkfout dat mensen onze binnenkant kunnen lezen terwijl we eigenlijk een gesloten Tupperware-bak zonder label zijn.

Hun onderzoek (Journal of Personality and Social Psychology, 1998) liet zien hoe mensen dachten dat hun emoties, bedoelingen en uitleg zichtbaar waren, terwijl niemand iets doorhad.
Ons brein blijkt een slechte radiozender: we zenden op één frequentie, maar vergeten dat de ontvanger op een andere luistert.

En dat verklaart waarom jij denkt dat je stagiair begrijpt wat “even snel oppakken” betekent, terwijl zij denkt dat het gaat om een spoedklus die haar halve stage gaat opslokken.
Kortom: Het is geen onwil, gewoon biologie met een vleugje zelfoverschatting.

Hoe je het voorkomt

Ok hoe ga je hiermee om?

Dat is op zich niet zo moeilijk, daarom hieronder een stappenplannetje:

1. Zeg wat je bedoelt

Als je zegt: “Doe dit even,” voeg dan tijd en doel toe.
“Neem 15 minuten, zoek de basisinformatie, en laat het me zien.”
Dat scheelt een halve werkdag en drie zweetaanvallen.

2. Check het begrip

Vraag: “Wat is jouw plan nu?” of “Kun je samenvatten wat we hebben besproken?”
Het klinkt schools, maar het voorkomt dat je over drie dagen hoort: “O, ik dacht dat u dat zelf zou doen.”

3. Normaliseer vragen stellen

Zeg niet: “Je mag altijd vragen stellen.” Nodig actief uit. Dat doe je door zelf de vragen te stellen.
Zeg niet ‘snap je?’ maar “Wat vind je onduidelijk?”
Er is een verschil tussen ruimte bieden en ruimte vullen.
En even helder: actief ja-knikken is géén begrip.

Samenvatting

De illusie van transparantie zorgt dat stagiairs en begeleiders denken dat ze elkaar begrijpen, terwijl ze eigenlijk simultaan verdwalen in elkaars hoofd.
Door verwachtingen uit te spreken, feedback te toetsen en vragen te normaliseren, voorkom je misverstanden en bouw je aan vertrouwen.

Niemand wil een stage die voelt als een escape room zonder hints.

🧠 Je brein fopt je dagelijks; wil je leren terugfoppen? Boek mijn lezing Breinpaadjes en ontdek hoe denkfouten en AI-algoritmes onze beoordelingen kleuren.

🧩 Deze pagina hoort bij de Biases bij Stage-bibliotheek van Maarten Brand; over denkfouten, stagebegeleiding en praktijkleren.