Wat is het Bandwagon effect?

Het bandwagon effect is onze neiging om mee te doen met wat populair is. We volgen de groep, vaak zonder kritisch na te denken, simpelweg omdat “iedereen het doet”. Van TikTok-trends tot kantoorjargon, het lijkt soms alsof we liever meelopen dan nadenken.

Ook op de werkvloer zie je het overal: recruiters die allemaal dezelfde hippe woorden gebruiken, managers die hun beleid afstemmen op de laatste hype, en stagiairs die zich razendsnel aanpassen aan wat de rest doet. Nu heet die wagon trouwens “AI”, en bijna iedereen zit erop. Ook wie geen idee heeft waar de trein naartoe rijdt.

Waar deze bias voorkomt

Het effect is zo wijdverspreid dat het eigenlijk standaard in de welkomstgids van stagiairs kan staan. Tijdens sollicitaties klinken de antwoorden als copy-paste: “Ik ben leergierig, flexibel en goed in samenwerken.”
Tijdens de inwerkperiode kijken stagiairs om zich heen en kopiëren precies wat de rest doet. En tijdens evaluaties? Als iedereen zegt dat die ene stagiair geweldig is, wie durft dan te zeggen dat het eigenlijk best tegenvalt?
Hetzelfde mechanisme zie je in bredere trends: generaties op de werkvloer worden uitvergroot, AI moet ineens overal over gaan, en HR-jaarplannen lezen als de achterkant van dezelfde PowerPoint.

Individuele effecten

Je hebt een stagiair die door iedereen wordt opgehemeld. Altijd op tijd, altijd vrolijk, lacht om alle grappen van de leidinggevenden en weet als geen ander hoe de koffiemachine werkt. Iedereen is fan, en voor je het weet jij ook.
Je vergeet te kijken waarom je hem eigenlijk goed vindt. De keer dat zijn rapport vol fouten zat? Ach, dat lag vast aan de drukte. Je eigen oordeel verdwijnt naar de achtergrond, want de massa heeft gesproken.

Voor de stagiair werkt het net zo. Hij ziet welke collega’s populair zijn en doet wat zij doen. Dezelfde grapjes, dezelfde woorden, dezelfde mening. Zijn frisse blik verdwijnt, en hij leert dat erbij horen belangrijker is dan iets nieuws durven zeggen. De stagiair die je aannam vanwege zijn creativiteit, wordt steeds meer een kopie van wat al bestaat.

Bedrijfsbrede effecten

Voor je het weet zit je in een kantoor waar iedereen de ander napraat. De nieuwe stagiair wordt een ster omdat niemand durft te zeggen dat het misschien niet terecht is. Zo groeit een cultuur van groepsdenken waarin kritiek verdwijnt.
Iedereen lijkt het druk te hebben, ideeën lijken innovatief, maar in werkelijkheid draait het bedrijf in cirkels. De echte vernieuwing blijft uit, want niemand wil de eerste zijn die iets anders zegt.

Het is hetzelfde mechanisme dat hele generaties beïnvloedt: bedrijven die massaal geloven dat “Gen Z anders gemotiveerd moet worden”, zonder één keer met die studenten te praten. Of teams die AI implementeren omdat het “moet”, niet omdat ze weten waarvoor. Zo wordt de bandwagon ineens een rijdende file.

Waarom het gebeurt

Omdat het makkelijker is om mee te doen dan om kritisch te denken. Niemand wil de spelbreker zijn die zegt dat de keizer geen kleren aan heeft. En eerlijk, na een lange werkdag heeft niemand zin om alles te bevragen. Dus stappen we gewoon in.

Hoe je het kunt benutten

Het bandwagon effect hoeft niet slecht te zijn. Het is namelijk ook een vorm van sociale lijm.
Als begeleider kun je het gebruiken om stagiairs sneller te laten landen. Creëer een positieve groepstrend, benadruk samenwerking, en laat stagiairs meeliften op het enthousiasme van het team.
Wanneer de energie in het team goed is, werkt de groep als hefboom voor motivatie. Laat stagiairs merken dat leren normaal is, dat fouten maken erbij hoort, en dat nieuwsgierigheid de norm is. Dan wordt meelopen ineens een slimme vorm van meedoen.

Hoe je het kunt vermijden

Vraag jezelf eens af waarom je een stagiair goed vindt. Omdat het terecht is, of omdat iedereen het zegt?
Durf af te wijken van de groepsopinie. Stimuleer stagiairs om hun eigen ideeën te delen, ook als die tegen de stroom in gaan. Dat is niet alleen gezonder, maar ook veel leerzamer.

Gouden tips

• Help stagiairs zichzelf te blijven. Moedig ze aan om hun eigen ideeën in te brengen, ook als die afwijken van wat “iedereen doet”.

• Stimuleer eigenheid. Maak duidelijk dat er ruimte is voor nieuwe perspectieven, zelfs als ze buiten de populaire lijn vallen.

• Wees kritisch, ook op jezelf. Alleen omdat iedereen iemand geweldig vindt, betekent dat niet dat jij dat ook moet vinden.

Kortom: gebruik het bandwagon effect als brandstof, niet als stuur. Zorg dat stagiairs meeliften op de energie van de groep, maar geef ze genoeg ruimte om hun eigen route te rijden.

🧠 Je brein fopt je dagelijks; wil je leren terugfoppen? Boek mijn lezing Breinpaadjes en ontdek hoe denkfouten, generaties en AI-trends samen de stagevloer kleuren.

🧩 Deze pagina hoort bij de Biases bij Stage-bibliotheek van Maarten Brand; over denkfouten, stagebegeleiding en praktijkleren.