"Je bent echt een typische millennial!"

Het Barnum Effect: die handige bias waarbij mensen algemene uitspraken als zeer persoonlijk ervaren. Deze bias zorgt ervoor dat stagiairs denken dat je hen écht begrijpt als je zegt "ik zie dat je soms onzeker bent, maar veel potentie hebt"; zelfs als je stiekem dezelfde feedback al jaren geeft. Want ja, toegeven dat we eigenlijk geen flauw idee hebben wat er in anderen omgaat, dat doen we natuurlijk liever niet.

De magie van het niets zeggen terwijl je alles zegt

Het Barnum Effect is vernoemd naar P.T. Barnum, een circusdirecteur die ooit zei: "every minute a sucker is born." Charmant, nietwaar? Het effect houdt in dat mensen vage, algemene uitspraken als zeer persoonlijk en accuraat ervaren. En dus een ‘sucker’ zijn voor dit soort praatjes.

Voorbeeld: "Je bent iemand die soms twijfelt aan je beslissingen, maar over het algemeen weet je wel wat je wilt."

Heb ik het over jou? Natuurlijk! En over je buurman. En over die irritante collega die altijd te hard praat tijdens Teams-meetings, die met die koffievlek.

Waar deze bias voorkomt

Je ziet het overal terug op de werkvloer. Daar zie je managers die zweren bij persoonlijkheidstests ("je bent een typische INTJ!"), HR-afdelingen die generaties in hokjes stoppen ("Gen Z wil vooral zingeving!"), en stagebegeleiders die denken dat ze zielkundigen zijn. En dan hebben we het nog niet eens over die LinkedIn-posts over "authentiek leiderschap" die zo vaag zijn dat iedereen zich erin herkent. Het lijkt er sterk op dat, ongeacht hoe uniek we onszelf vinden, we allemaal trappen in dezelfde algemene uitspraken.

Individuele effecten

Deze vertekende kijk geeft ons het gevoel dat we begrepen worden; die oh-zo-belangrijke behoefte aan erkenning en verbinding. Of het nu je horoscoop is die zegt dat je vandaag "kansen moet grijpen", of je leidinggevende die opmerkt dat je "soms te perfectionistisch bent"; we voelen ons gezien. Door dit effect krijgen we het idee dat anderen ons écht kennen, en dat kan ons zelfvertrouwen een lekker oppeppertje geven. Al is het eigenlijk gewoon warme lucht verpakt als persoonlijk inzicht. Lekker hoor, maar echt leerzaam? Mwah.

Bedrijfsbrede en maatschappelijke effecten

In bedrijven leidt dit effect bovendien tot schijndiepgang waarbij iedereen denkt dat ze elkaar door en door kennen op basis van vage algemeenheden. De "Gen Z is lui"-managers botsen met de "Boomers snappen geen smartphones"-jonkies, terwijl beide groepen gevangen zitten in Barnum-achtige stereotypes. Dit soort nepinzichten kan organisaties verlammen, waardoor ze niet meer vooruit te branden zijn. Kijk maar naar al die bedrijven die dure assessments inkopen die vooral algemene waarheden verkopen. Of neem de consultants die met generatie-theorieën schermen alsof het wetenschappelijke feiten zijn. En laten we niet vergeten hoe recruiters die vage functieprofielen schrijven ("je bent een teamplayer maar kunt ook zelfstandig werken"), hele groepen kandidaten kunnen misleiden.

Hoe je dit effect kunt benutten

Oké, soms is het handig om in gesprekken wat algemene observaties te gebruiken; wie voelt zich nou niet gevleid als je zegt dat iemand "potentie heeft"? En soms werken vage complimenten nu eenmaal goed om het ijs te breken. Maar pas op, want te veel vertrouwen op algemene uitspraken kan je blind maken voor de echte, unieke kwaliteiten van je medewerkers.

Hoe je het kunt vermijden

We moeten kritisch blijven kijken naar onze eigen "inzichten" en de werkelijkheid onder ogen zien. Dat betekent dat we ons realiseren dat veel van onze observaties gewoon op iedereen van toepassing zijn. En hé, misschien moeten we eens wat vaker écht luisteren naar mensen in plaats van ze in een hokje te stoppen met een algemene beschrijving. Dat is lastig; jouw overtuiging dat je mensen goed kunt "lezen" is immers onderdeel van je professionele identiteit. Maar die algemene wijsheden die gisteren werkten, maken morgen misschien juist dat je de plank misslaat.

3 Gouden tips

1. Denk eraan: die briljante observatie over je stagiair is waarschijnlijk op 90% van de mensen van toepassing.

2. Gebruik algemene uitspraken als startpunt, niet als eindpunt. Vraag door, wees specifiek, zoek naar wat écht uniek is.

3. Sta open voor de complexiteit van mensen, zelfs als dat betekent dat je moet toegeven dat je generatie-theorie onzin is. Want zeg nou zelf, wie gelooft er nu echt dat alle millennials hetzelfde zijn? Vraag mensen bijvoorbeeld wat hen écht uniek maakt. Niet wat hun "generatie" typeert.