Wat is beschikbaarheidsbias?

De beschikbaarheidsbias (ook bekend als beschikbaarheidsheuristiek) is je brein op de automatische piloot.
Je beslist op basis van wat je je het snelst herinnert, niet op wat het belangrijkst is.
Wanneer je terugdenkt aan een stagiair, springt die ene fout van vorige week meteen in je hoofd, veel sneller dan al die dagen waarop hij wél goed werk leverde.
Je brein zegt dan: “Zie je wel, hij maakt altijd fouten”, terwijl dat helemaal niet klopt.
Kortom: ons geheugen is een slechte beoordelaar met een voorkeur voor de laatste aflevering van het seizoen.

Waar deze bias voorkomt

Op kantoren is dit dagelijkse kost, vooral bij beoordelingen.
De stagiair die de laatste weken positief opvalt, krijgt een glansverslag.
De stagiair die vlak voor de eindpresentatie iets fout doet, krijgt de stempel “onbetrouwbaar”.
De eerste drie maanden? Die zijn verdwenen in de mentale prullenbak.

Hetzelfde zie je bij AI en algoritmes: ze “onthouden” alleen wat recent is.
Hoe beter het systeem getraind wordt op wat er gisteren gebeurde, hoe blinder het wordt voor de context van maanden geleden.
Wij mensen zijn niet anders. Alleen noemen we het dan “onderbuikgevoel”.

Individuele effecten

Voor de stagiair kan dit desastreus uitpakken.
Maandenlang perfect werk geleverd, altijd vriendelijk, nooit te laat en dan één slordige fout in de laatste week.
Dat is waar iedereen zich ineens op focust.
Of omgekeerd: een middelmatige stage, maar één briljant moment in de slotweek en bam, ineens ben je de ster van de afdeling.

Je beoordeling wordt bepaald door wat het team zich herinnert, niet door wat je hebt gedaan.

Bedrijfsbrede effecten

Als dit patroon in een hele organisatie doorsijpelt, krijg je een cultuur van kortetermijnbeoordeling.
Iedereen kijkt naar de laatste weken van de stage alsof dat het hele verhaal vertelt.
Langzame groei en duurzame ontwikkeling verdwijnen uit beeld.
De nadruk komt te liggen op “momentopnames”, niet op leerprocessen.
Je bouwt geen leerorganisatie, maar een geheugenpaleis met selectieve toegang.

Hetzelfde mechanisme zie je in de media, in politiek, en zelfs in AI-hypes: we onthouden de laatste spectaculaire demo, niet de stille mislukkingen ertussenin.

Waarom het gebeurt

Omdat we gemakzuchtig zijn.
Na een volle werkdag heeft niemand zin om dertig weken stagelogboeken door te lezen.
We vertrouwen liever op wat we ons “nog goed kunnen herinneren”.
En dat is meestal wat het meest recent, grappig of gênant was.

Hoe je het kunt benutten

De truc is simpel: als we weten dat mensen onthouden wat recent is, kun je dat slim inzetten.
Laat stagiairs hun stage eindigen met een krachtig project, een presentatie of een moment waarop ze schitteren.
Creëer een piek op het juiste moment en dat is wat blijft hangen.
Zo benut je deze bias in positieve zin.

Hoe je het kunt vermijden

Wil je eerlijker beoordelen?
Plan tussentijdse evaluaties en noteer observaties door de hele stageperiode.
Vraag collega’s naar concrete voorbeelden over langere tijd.
Zo voorkom je dat de laatste indruk de enige is die telt.

Gebruik gestandaardiseerde beoordelingsformulieren, zodat je niet afhankelijk bent van wat je geheugen of de mening van “Sjors bij de koffiemachine” influistert.

Gouden tips

• Laat stagiairs regelmatig reflecteren; het dwingt iedereen om verder terug te kijken dan vorige week.

• Gebruik vaste evaluatiemomenten; één goed of slecht moment mag nooit het hele beeld bepalen.

• Beloon groei, niet geheugen. Een leerproces is geen samenvatting van de laatste vijf dagen.

🧠 Je brein fopt je dagelijks; wil je leren terugfoppen? Boek mijn lezing Breinpaadjes en ontdek hoe denkfouten en AI-algoritmes onze beoordelingen kleuren.

🧩 Deze pagina hoort bij de Biases bij Stage-bibliotheek van Maarten Brand; over denkfouten, stagebegeleiding en praktijkleren.