Waarom één signaal je hele oordeel kleurt, ook al verdient het dat niet.

We doen het allemaal.
Je zit tegenover een stagiair die binnenkomt met een stevige handdruk, een glimlach van vijftig watt (2200 Kelvin) en een LinkedIn-profiel met 500+ connecties. Je denkt: die snapt het. En nog vóór ze is gaan zitten, ben je mentaal al bezig met haar contractverlenging.

Welkom bij de Halo-bias: De neiging om iemand op te hemelen omdat één ding indruk maakte.

De omgekeerde versie heet Horn: De stagiair die op dag één te laat is, omdat de trein vertraging had? “Onbetrouwbaar.” De rest van de maand kan hij stipt om acht uur voor de deur staan; jij blijft kijken door de bril van die eerste ochtend.

We vinden dat objectief, maar het is vooral gemak. Ons brein wil energie besparen. Eén signaal, en de rest vullen we zelf wel in. Een shortcut. Handig bij boodschappen, rampzalig bij mensen.

Voorbeeld 1: Te laat op dag één

Lotte komt twaalf minuten te laat.
In het Halo-universum zeg je: “Kan gebeuren, ze appt tenminste.”
In het Horn-heelal zeg je: “Twaalf minuten? Onbetrouwbaar type.”
Zelfde feit, ander verhaal. De één krijgt een kans om mee te doen, de ander een dossier en de opdracht om ‘eerst maar eens gewoon normaal te leren om op tijd te komen’.

Het wrange is: hoe beter iemand in jouw straatje past, hoe groter de kans dat je gedrag goedpraat. We noemen dat dan ‘gevoel bij iemand hebben’.

Alsof dat iets objectiefs is, in plaats van gewoon ‘ze bestelde ook een cappuccino met havermelk’.

Voorbeeld 2: 500+ connecties

Je ziet het profiel. Vlot, professioneel, selfies met inspirerende quotes van goeroes.
Halo zegt: “Netwerker. Snapt personal branding.”
Horn zegt: “Opschepper. Vast iemand die liever post dan presteert.”
In werkelijkheid? Gewoon iemand die ooit een account heeft aangemaakt en z’n buurman en kat heeft toegevoegd omdat dit vanuit school gepusht is (want Linkedin=netwerken).

Maar dat maakt niet meer uit. Jij ziet wat je wilt zien. Je hebt een verhaal nodig, en dat verhaal bevestigt jou. Niet de stagiair, niet feiten.

Voorbeeld 3: Pizza Hawaii

Tijdens het sollicitatiegesprek zegt een kandidaat dat hij dol is op pizza met ananas.
Halo (want jij ook): “Haha, wat leuk! Humor, klik!” Zoete witte wijn erbij?
Horn (want jij niet): “Ananas? Op kaas? Wat een psychopaat.”

En hop, daar gaat je objectiviteit. Nog voor je bij de vraag “Wat zoek je in een leeromgeving?” bent, weet jij het al: niet haar.

De onzichtbare schade

Het gevaar van Halo/Horn is niet dat het per ongeluk gebeurt, dat doen we allemaal. Het gevaar is dat we er niet op bijsturen.
De vlotte, goedgebekte stagiair krijgt kansen (“enthousiast, leergierig” “gemotiveerd”), de stille perfectionist krijgt correcties en controle (“te passief””moeilijk geval”). Dit gebeurd ook bij stagiairs die toevallig lijken op ‘die ene leuke stagiair van vorig jaar” (aannemen!) of “die uitvreter die niets deed van 5 jaar terug” (ziet er echt top uit allemaal maar ja, ik weet het niet hoor.). Zo bouwen we teams vol mini-me’s. Lekker harmonieus, maar weinig vernieuwend.
En dan vragen we ons af waarom het bedrijf “meer diversiteit in denken” mist.

Wat helpt

• Schrijf wat je ziet, niet wat je vindt. “Kwam te laat” is iets anders dan “is onbetrouwbaar”.

• Gebruik checklists. Saai? Ja. Effectief? Ook ja.

• Wissel beoordelaars. Laat een collega jouw held of zondebok even ‘blind reviewen’.

• Beoordeel artefact, niet aura. Kwaliteit van werk boven charisma.

• Culture add > culture fit. Vraag niet of iemand ‘past’. Vraag wat hij toevoegt.

TL/DR:

Halo/Horn is geen fout in je beoordelingssysteem; het is je beoordelingssysteem.
Eén eerste indruk, en je brein vult de rest in. De truc is niet om dat te voorkomen, maar om het te vertragen. Even terugbladeren, even checken, even navragen. Misschien tien minuten uit het raam kijken met een filosofische blik.

Want eerlijk: misschien is een stagiair met pizza- ananas precies wat jouw bedrijf nodig heeft.

🍍🍕

Deze bias maakt deel uit van mijn reeks denkfouten bij stages; waar het brein soms harder werkt dan het beoordelingsvermogen. Lees ook: Barnum Effect, Dunning-Kruger, Functional Fixedness. 🍪