Waarom we rustig lijken tot het misgaat

De empathiekloof (empathy gap) is het gat tussen wat we denken dat we zullen doen en wat we uiteindelijk echt doen.
In je hoofd reageer je kalm, rationeel, professioneel.
Totdat er iets fout gaat en je ineens verandert in een emotionele vulkaan met deadlines als snel brandende lont.

Psycholoog George Loewenstein ontdekte dat we onze emoties structureel onderschatten.
We geloven dat we “redelijk blijven” terwijl ons brein, zodra de stress toeslaat, in brand staat.
En bij stagiairs is dat effect nog sterker: hun hersenen zijn nog niet volledig ontwikkeld.
Vooral het stukje dat “geduld” en “lange termijn” regelt.

Waar deze bias voorkomt

Overal waar verwachtingen botsen met emoties:

• Tijdens de eerste stageweek (“ik kan goed tegen feedback”);

  Bbij deadlines (“ik regel dat wel even”);

• Of bij een simpel ongelukje, zoals: stroomstoring, scriptie weg, paniek.

Een stagiair die maandag zegt: “Ik blijf altijd rustig.”
En vrijdag bij een crash zijn laptop in de prullenbak wil gooien en de koffie-automaat een schop geeft (die daar ook niets aan kan doen).
Welkom in de hot state.

Individuele effecten

De empathiekloof raakt beide kanten.
De stagiair die zichzelf overschat en de begeleider die denkt: “Die kan dit wel aan.”
Beiden kijken vanuit hun rustige, koude stand naar een toekomst vol hitte.
En die hitte blijkt altijd warmer dan verwacht.

Het resultaat?
Een stagiair die wegrent omdat ze denkt dat haar werk verdwenen is.
Een begeleider die achterblijft met koffie in de hand en een blik van pure verbijstering.
En de volgende dag denken ze allebei: “Dat was niet mijn beste moment.”

Systemische effecten

Als teams de empathiekloof niet herkennen, ontstaat een cultuur van verkeerde verwachtingen.
Iedereen overschat zijn eigen kalmte.
De stagiair denkt stressbestendig te zijn.
De begeleider denkt geduldig te blijven.
En het management denkt dat één gesprek per maand “voldoende begeleiding” is.

Het gevolg:
Een stagepraktijk vol mini-crisissen die eigenlijk allemaal best voorspelbaar waren.

Waarom het gebeurt

We projecteren onze huidige gemoedstoestand op de toekomst.
Rustige mensen onderschatten hun stressreacties, gestreste mensen denken dat ze altijd in crisis blijven.
We kunnen ons simpelweg niet goed voorstellen hoe emoties ons gedrag veranderen.

En dat geldt dubbel voor jonge mensen.
Hun hersenen zijn nog in verbouwing.
Het deel dat impulsen remt, staat nog in de steigers.
Dus als het misgaat, gaat het ook echt mis.

Waarom het belangrijk is

Omdat begeleiding zonder empathie een recept is voor frustratie.
Zowel de stagiair als de begeleider hebben blinde vlekken voor hun eigen emotionele gedrag.
Wie zich dat niet realiseert, verwacht kalmte waar chaos onvermijdelijk is.

De oplossing is niet minder emotie, maar meer voorbereiding.
Anticipeer op stress.
Zorg voor een plan vóórdat de paniek toeslaat.

Hoe je het kunt vermijden

• Vraag niet alleen wat iemand kan, maar hoe iemand reageert als het misgaat.

• Plan vaste check-ins, juist in drukke weken.

• Bereid jezelf voor op irrationeel gedrag.
  Dat is niet falen, dat is biologie.

En onthoud: jongere breinen zijn emotioneler, sneller, impulsiever.
Dat is geen zwakte, dat is een ontwikkelingsfase.
Begeleiding is dus ook: mee ademen met die chaos.

3 Gouden tips

1. Vraag door over emoties.
   Niet: “Ben je stressbestendig?” maar: “Wat doe je als het fout gaat?” Door vooraf struikelblokken in kaart te hebben weet je waar je op kunt letten en afspreken hoe jullie met dit soort situaties om zullen gaan.

2. Plan structureel overleg.
   Bespreek niet alleen wat er gebeurt, maar hoe het voelt.

3. Bouw marge in.
   Verwacht dat de planning ontspoort, en zie dat niet als ramp, maar als training.

🧠 De empathiekloof laat zien dat rationeel zijn vaak theorie is. Praktijkleren is: leren omgaan met jezelf als het misgaat.

🧩 Deze pagina hoort bij de Biases bij Stage-bibliotheek van Maarten Brand; over denkfouten, stagebegeleiding en praktijkleren.