HET IKEA-EFFECT

Waarom we onze eigen stagiair briljanter vinden dan hij misschien daadwerkelijk is.

Het IKEA-effect is de neiging om iets méér te waarderen als we het zelf in elkaar hebben gezet; hoe wankel het ook staat.
Of het nu gaat om die scheve Billy-kast of de stagiair die je na twaalf weken begeleiden “best wel heel zelfstandig” vindt omdat ze zélf koffie haalt.

Waar deze bias voorkomt

Overal waar begeleiders geloven dat hun ‘zelfgebouwde’ stagiairs net zo geweldig zijn als die professioneel afgemonteerde collega’s.
Je hebt tijd, geduld en feedback in ze gestopt, dus natuurlijk zijn ze geniaal.
Hun rapport wankelt misschien dan als een kast zonder schroef M8, maar jij ziet alleen puur vakmanschap-in-wording.
De stagiair te laat? Heel irritant,maar dat lag natuurlijk aan het OV.
PowerPoint vol spelfouten? Dat was de wifi, had de hond opgegeten. Kan ‘ie niets aan doen.

Individuele effecten

Je hebt je stagiair opgeleid, gecoacht, gerustgesteld, en zelfs zijn koffiesmaak verbeterd.
Dan kún je hem moeilijk nog objectief beoordelen.
Je ziet vooral je eigen werk terug; en dat voelt goed.
De realiteit (dat de helft van de dia’s nog Comic Sans grootte 9 is) verdwijnt vanzelf.
Want wie zijn eigen kast heeft geklust, ziet het wiebelen niet meer.

Bedrijfsbrede effecten

In organisaties waar iedereen zijn ‘eigen stagiair’ bouwt, ontstaat een soort intern IKEA-museum.
Iedereen loopt trots rond met zijn persoonlijke pronkstuk.
Objectieve kwaliteitscontrole? Foetsie. Want kritiek op een stagiair voelt als kritiek op jezelf. Zo ontstaat een kantoor
vol wiebelende kastjes die elkaar complimenteren: “Wat sta jij toch stevig vandaag!”

Waarom het gebeurt

Omdat we waarde hechten aan moeite.
Als je ergens tijd en zweet in hebt gestoken, wil je dat het goed is. Zelfs al weet je diep van binnen dat die lade nooit helemaal sluit.
Het brein zegt: “Ik heb het gemaakt, dus het is goed.”
En voilà: je stagiair is plots een meesterwerk.

Hoe je het in je voordeel gebruikt

Het IKEA-effect werkt ook de andere kant op: bij stagiairs zelf. Laat ze iets bouwen dat van henzelf is: een project, een systeem, een rapport, iets tastbaars. Geef ze eigenaarschap, geen instructieboekje. Dan krijgen ze hetzelfde trotse gevoel dat jij hebt bij je wankele kast.
Trots bindt, ook al piept en kraakt het soms een beetje.

Hoe je het IKEA-effect kunt vermijden

Zet je eigen trots even uit. Een manier om het aan top pakken.Laat collega’s meekijken liefst iemand die géén emotionele band heeft met jouw ‘bouwsel’.
Gebruik objectieve beoordelingskaders in plaats van buikgevoel.
En laat stagiairs elkaar vooral níet beoordelen: dat wordt één grote karaoke van beleefdheid waar iedereen “mooi gezongen!” roept terwijl de barsten in de ruiten springen.

Gouden tips

1. De stagiair is niet goed omdat jij dat vindt.
   Hard werken aan begeleiding betekent niet dat het resultaat automatisch top is. Gebruik feiten, geen gevoelens.

2. De stage is geen handleiding.
   Je kunt alle stappen volgen, maar soms klopt de bouwtekening gewoon niet. Durf aan te passen.

3. Laat anderen feedback geven.
   Hoe pijnlijk ook: frisse blikken maken de kast stabieler. Feedback is geen aanval, het is een inbussleutel.

Deze bias maakt deel uit van mijn reeks over denkfouten bij stages waar het brein soms harder werkt dan het beoordelingsvermogen. Lees ook:
👉 Hyperbolische Afwaardering: waarom we liever kiezen voor nu dan voor straks.
👉 Hard–Easy Effect: waarom we struikelen over simpele dingen maar bergen willen beklimmen.
👉 Halo/Horn Effect: : hoe één glimlach of ananas-pizza je oordeel kleurt.

PS: En het IKEA-effect stopt niet bij je stagiair; het speelt ook bij hoe je naar je eigen stageaanpak kijkt.
Je hebt er beleid op geschreven, formulieren gemaakt, gesprekken gevoerd; dus natuurlijk denk je: “Ons systeem werkt prima!”
Maar soms is het slim om iemand van buiten even te laten kijken.
Een frisse blik ziet wat jij over het hoofd ziet (zoals dat wiebelende plankje).
Met iets als de Stagebooster breng je dat eenvoudig in beeld: hoe stevig staat jouw ‘kast’ eigenlijk?
Niet om af te kraken, maar om te zorgen dat het niet omvalt als je de volgende stagiair erop jaagt.