Duwen

..Maar dan zonder te duwen

Hoe nudging stagiairs zelfstandiger maakt (zonder dat ze het doorhebben)

Wat is nudging eigenlijk?

Scene: HUP Hotel, Mierlo. Sporthotel voor gezinnen.

Ik neem de trap. Niet omdat ik nou zo sportief ben, maar omdat de lift belachelijk langzaam is. Serieus. Twee kleine hokjes waar je bovendien precies met anderhalf mens in past, en dan wachten. En nog eens wachten. Ondertussen lonkt er rechts een trap zo breed dat je er een polonaise op kunt doen, met atletiekstrepen op de vloerbedekking. Alsof je de 100 meter sprint op de Olympische Spelen mag lopen; alleen dan naar je hotelkamer met minibar.

Dat, beste mensen, is nudging.

Een subtiele duw in de juiste richting, zonder dat iemand zegt: "Ga jij eens lekker de trap nemen." Het idee komt uit het boek Nudge van econoom Richard Thaler en jurist Cass Sunstein (2008); twee wetenschappers met te veel tijd en een obsessie voor gedragspsychologie. Ze ontdekten dat mensen zich als makke schapen laten leiden door hun omgeving. Dus als je het trappenhuis aantrekkelijker maakt dan de lift; met een beetje tapijtverleiding en een vleugje loopbaanmotivatie, dan kiezen mensen vanzelf de gezonde optie. Zonder morren. Zonder nadenken. Zonder calorieën te tellen.

Nudging is opvoeden voor mensen die denken dat ze al af zijn. Je verandert het gedrag zonder discussie, zonder PowerPoint, zonder coach. Gewoon door dingen net even anders neer te zetten. Niet schreeuwen, maar fluisteren. Alsof je zegt: “Hier is het leuker.” En het werkt. Tenminste… tot je weer thuis bent en twintig keer met de lift naar de derde verdieping gaat omdat de trap daar naar kattenpis ruikt en het licht altijd stuk is. Alhoewel, dat is ook een helder geval dat de omstandigheden jouw gedrag beïnvloeden. Nudging is het bewust inrichten van die omstandigheden richting gewenst gedrag; opvoeden dus.

Bij stagiairs werkt nudging perfect: je beïnvloedt subtiel zonder ze te vertellen wat ze móeten doen. Het doel is dus niet compliance (doe wat ik zeg op de manier die ik wil), maar autonome keuzes die goed uitpakken voor iedereen.

De psychologie erachter

Nudging werkt omdat mensen niet altijd rationeel kiezen (Kahneman & Tversky, 1979). Integendeel; We handelen vaak automatisch, via shortcuts en gewoontes in ons brein. Waarom? Omdat we gek zouden worden als we alle prikkels die we dagelijks uitgestort krijgen even goed zouden verwerken. Je hersenen nemen liever een ‘olifantenpaadje’; een meer onderbewuste shortcut naar een reactie, dus een handeling. Nudges gebruiken dat principe van automatische reacties en sturen mensen subtiel een bepaalde richting op:

• Defaults: Mensen kiezen vaak wat standaard aangeboden wordt.
  Voorbeeld: Bij orgaandonatie kiezen mensen bijna altijd wat vooraf al aangevinkt staat. Staat „ja” standaard aangevinkt, dan doneert bijna iedereen. Staat „nee” standaard aangevinkt, dan doneert bijna niemand.

• Sociale normen: Mensen doen wat ze denken dat anderen ook doen.
  Voorbeeld: Hotels die gasten aansporen hun handdoek te hergebruiken met de boodschap “80% van onze gasten doet dat ook”, zien dat veel meer mensen hun handdoeken meerdere dagen gebruiken.

• Framing: Hoe iets gepresenteerd wordt bepaalt de reactie.
  Voorbeeld: Als chips in de supermarkt als “85% vetvrij” worden aangeboden, verkoopt het beter dan exact dezelfde chips met het label “bevat 15% vet”.

Vier knoppen op het mengpaneel

Vergelijk nudging met een mengpaneel in een muziekstudio. Elke stagiair en elke situatie vereist een andere mix. Soms draai je subtiel, soms geef je gas. Dit zijn je vier hoofdknoppen:

🎚 Gemak (Maak het eenvoudig)

Hoe makkelijker gedrag wordt gemaakt, hoe sneller iemand het uitvoert.

• Voorbeeld (garage): Gereedschap direct binnen handbereik leggen zodat een stagiair automatisch het juiste gebruikt en minder fouten maakt.

🎚 Sociale normen (Iedereen doet het toch?)

Mensen willen graag doen wat normaal is binnen de groep. Cialidini noemt dit ‘Social proof’

• Voorbeeld (ziekenhuis): Bij elke wasbak hangt een bord: "95% van je collega’s desinfecteert hier hun handen voordat ze naar binnen gaan. Jij ook?”

🎚 Motivatie (Wat levert het mij op?)

Wanneer gedrag iets oplevert, ontstaat intrinsieke motivatie.

• Voorbeeld (marketingbureau): Wekelijkse informele ‘fuck up borrel’ waar stagiairs zien hoe anderen open hun fouten delen, er samen van leren en er vervolgens hartlijk om lachen). Het motiveert hen om actief mee te doen en ook eerlijk te zijn over fouten.

🎚 Weerstand verminderen (Maak het minder vervelend)

Gedrag dat moeite kost of vervelend is, doen mensen liever niet.

• Voorbeeld (garage): Als stagiairs elke dag een checklist moeten invullen, maak er een snelle, speelse digitale versie van, zodat het minder saai aanvoelt.

Mixen maar: van Bach tot Garrix

Elke stagiair vraagt een andere benadering. Soms draai je de knop ‘Gemak’ volledig open (de situatie is nieuw of complex), terwijl je bij een zelfstandige stagiair juist de knop ‘Motivatie’ omhoog gooit om proactiviteit aan te moedigen. Net als een muziekproducer pas jij jouw mengpaneel aan:

• Bij een onzekere stagiair in het ziekenhuis (complex, hoge druk) draai je ‘gemak’ omhoog (duidelijke instructies, laagdrempelig gedrag).

• Bij een zelfverzekerde marketingstagiair (die uitdaging zoekt) zet je ‘motivatie’ hoger (ruimte geven om zelf initiatieven te nemen).

• Bij weerstandige mbo-stagiairs in de techniek gebruik je ‘sociale normen’ en ‘weerstand verminderen’ (zo maak je nieuw gedrag logisch en makkelijk te accepteren).

Soms maak je een subtiele suite van Bach (structuur en verfijning), soms een vette banger van Garrix (energie en enthousiasme).

Grenzen en valkuilen

Nudging werkt fantastisch, wel kent het grenzen. Té subtiele hints worden genegeerd. Bijvoorbeeld: als je op kantoor heel klein en subtiel ergens een bordje ophangt dat collega’s aanmoedigt om op te ruimen, wordt dit vaak over het hoofd gezien omdat het onvoldoende opvalt.

Het werkt ook averechts als studenten zich gemanipuleerd voelen. De basis blijft vertrouwen en veiligheid. Zonder deze voorwaarden worden zelfs de beste nudges zinloos. Wanneer stagiairs bijvoorbeeld bij iedere kleine handeling een opvallende smiley of frons zien verschijnen op een digitaal scherm, voelen ze zich voortdurend beoordeeld en gecontroleerd. Dit is in het begin een keer leuk, maar als het blijft leidt dit niet tot beter gedrag, maar tot irritatie en uiteindelijk ontwijkend gedrag, omdat ze het gevoel krijgen dat elke beweging onder een vergrootglas ligt.

Wat mag je onthouden:

• Nudging beïnvloedt gedrag subtiel, effectief en zonder dwang.

• Het draait om vier knoppen: gemak, normen, motivatie en weerstand.

• Elk gedrag en iedere stagiair vraagt om een eigen ‘mix’.

• Het werkt alleen goed vanuit een basis van vertrouwen en duidelijkheid.

Volgende keer:
📍Valkuilen & vals plat: wanneer nudging volledig de mist in gaat.

📚 Bronnen:

• Kahneman, D., & Tversky, A. (1979). Prospect theory: An analysis of decision under risk. Econometrica, 47(2), 263-292.

• Thaler, R. H., & Sunstein, C. R. (2008). Nudge: Improving decisions about health, wealth, and happiness. Yale University Press.